همانطور که بیان گردید، در مقررات قانونی، شرکت تجاری ادغام شونده محو و کلیه داراییها و تعهدات آنرا تحصیل کند. ادغام واقعی، معمولا بر دو نوع است : (ادغام ساده ) و (ادغام ترکیبی). چنانچه داراییها و تعهدات دو شرکت تجاری به یکی از آنها منتقل شود، ادغام ساده و چنانچه داراییها و تعهدات دو شرکت تجاری به یک شرکت تجاری جدید منتقل شود، ادغام ترکیبی نام دارد.
در معنی حقوقی ادغام شرکت میتواند موجب تأسیس شرکت جدید گردد که در این حالت ابتدا شرکتهایی که میخواهند با هم ادغام شوند منحل شده و به کلی از بین میروند. به تبع، شخصیت حقوقی این شرکتها نیز محو میگردد. پس از محو شرکتهای ادغام شونده شرکایی که با ادغام موافق نیستند میتوانند سهم الشرکه یا سهامشان را اخذ نموده، از شرکت خارج شوند.
دارایی همه شرکتهای ادغام شونده به عنوان سرمایه به شرکت جدید منتقل میگردد. طبعا دیون و مطالبات شرکتهای کوچکتر نیز با این انتقال دارایی به شرکت بزرگتر انتقال مییابد. با این اختلاط و پیوستگی شرکتهای کوچکتر، یک شخصیت حقوقی جدیدی تاسیس شده، و به اعضای آن سهم الشرکه یا سهام جدید میدهد.
لذا در این نوع از ادغام کلیه شرکتها یک شرکت جدیدی تشکیل که دارایی کلیه شرکتها را بعنوان سرمایه قبول میکنند و سهام جدیدی به جای سهام قدیم به صاحبان سهام هر یک شرکتها میدهند. [1]
نوع دیگری از ادغام پیوستن به شرکت دیگر میباشد که از لحاظ تعاریف متفاوت میباشد.
در این شیوه بر خلاف روش اول تمام شرکتهایی که میخواهند با هم ادغام گردند، محو نمیشوند بلکه برخی از شرکتهای مزبور محوشده و یکی از آنها باقی میماند. سپس به ترتیبی که در بالا بیان گردید شخصیت حقوقی شرکتهای محو شده از بین میرود. از شرکتهای مزبور یک شرکت محو نشده باقی میماند که بقیه شرکتها به آن پیوسته در آن ادغام میشوند.
در این حالت دارایی شرکتهای محو شده به شرکت باقیمانده انتقال مییابد که به تبع آن تمام حقوق و مطالبات شرکتهای مزبور نیز به شرکت اخیر منتقل میگردد.
شرکت باقیمانده با قبول داراییهای شرکتهای از بین رفته سرمایه خود را افزایش میدهد و به صاحبان سهام شرکتهای منحل شده، به جای سهام قبلی، سهام شرکت جدید داده میشود[2]. با قبول داراییهای شرکتهای منحل شده، شرکت باقیمانده موظف است که علاوه بر مطالبات تمام بدهیهای شرکتهای قبلی و طلبکاران موافق با اختلاط را به حساب خود قبول نماید. برای انتقال دارایی شرکتهای منحل شده به شرکت باقیمانده علاوه بر مشخص نمودن میزان سهم الشرکه نقدی هریک از شرکتها، باید مقررات مربوط به تقویم میزان آوردههای غیرنقدی شرکتها نیز رعایت گردد. البته این امر در قانون تجارت به صراحت تبیین شده است.
در جمع بندی تعاریفی که در مورد ادغام گفته شد، میتوان گفت: ادغام قراردادی است بین دو یا چند شرکت تجاری که موجب محو شخصیت حقوقی یک یا چند یا همه شرکتهای تجاری طرف قرارداد میگردد و کلیه حقوق و تعهدات شرکت یا شرکتهای تجاری محو شده به یکی از آنها و یا به یک شرکت جدید منتقل میشود و دارندگان سهام شرکت یا شرکتهای تجاری محو شده مالک عوض تعیین شده در قرارداد میگردند.
نکته مهمی که در ادغام شرکتهای تجاری میبایستی مورد لحاظ قرار گیرد استفاده از کلماتی از جمله انحلال، یا به پایان رسیدن و یا محو شخصیت حقوقی و سایر عبارات برای استفاده از تعابیر پایان دادن به ماهیت شرکتهای ادغام پذیر میباشد و بنظر میرسد، هر یک از این عبارات دارای بار حقوقی مربوط به خود میباشد. در بسیاری از تعاریف توسط اساتید و دکترین علم حقوق از عبارت انحلال شرکتهای ادغام شونده استفاده شده است که بنظر صحیح بنظر نمی رسد. زیرا شرکتهای ادغام شونده اگر منحل گردند دارای آثار متفاوت میباشند که از جمله عملیات تصفیه برابر انچه که در قانون تجارت پیش بینی شده است میباشند. در حالی که در مباحثی که در فصلهای آینده تشریح میگردد، شرکتهای ادغام شونده نیازی به تصفیه ندارند. لذا بنظر میرسد همان طور که در قانون اجرای سیاستهای کلی اصل چهل و چهارم (44) قانون اساسی بیان شده است عبارت محو شخصیت حقوقی به جای عبارت انحلال دارای تطابق بهتری با فرایند ادغام میباشد و با استفاده از این عناوین درتعاریف از آثار انحلال از جمله تصفیه برای ادغام جلوگیری میگردد.
گفتار سوم :تعریف شرکتهای تجاری
با عنایت به اینکه فرایند ادغام برای تمامی اشخاص حقوقی تبیین نشده است و در قوانین مالی و مالیاتی و یا لایحه جدید نیز مبحث ادغام برای شرکتهای تجاری پیش بینی گردیده است لذا در ابتدا به تعریف مختصری از اشخاص حقوقی و شرکتهای تجاری خواهیم پرداخت.
در بحث کلی میتوان اشخاص حقوقی تاجر را به دو دسته تقسیم نمود:
اشخاص حقوقی موضوع حقوق خصوصی و اشخاص حقوقی موضوع حقوق عمومی [3]. در خصوص اشخاص حقوقی موضوع حقوق خصوصی به دو دسته تقسیم میشوند :
1-شرکتهای تجاری: شرکتهای تجاری تاجر محسوب میشوند، چه موضوع آنها تجاری باشد و چه به لحاظ شکلی تجاری تلقی شود . در تعریفی از شرکتهای تجاری آمده است، شرکت تجارتی عقد تشریفاتی میان دو یا چند صاحب آورده به یکی از صورتهای معین قانونی است، که از تاریخ ثبت رسمی برای استمرار فعالیت سود آور در غالب سازمانی یا قراردادی واجد شخصیت حقوقی میگردد [4].
در ماده 20 قانون تجارت، بدون آن که به تعریف شرکتهای تجاری اشاره شده باشد انواع شرکتهای تجاری را به هفت قسم تقسیم نموده است. که شامل شرکت سهامی و شرکت با مسئولیت محدود، شرکت تضامنی، شرکت مختلط غیر سهامی، شرکت مختلط سهامی، شرکت نسبی و شرکت تعاونی تولید و مصرف میشود. شرکت تعاونی با وضع قانون بخش تعاونی در سال 1370 از شمول قانون تجارت خارج شده است. در شرکتهای تجاری قصد، همکاری و هدف و جلب منفعت اقتصادی ملاک میباشد. در شرکتهای تجارتی یک یا چند نفر توافق میکنند، سرمایه مستقلی را که از جمع آوردههای آنها تشکیل میشود، ایجاد کنند و به موسسه ای که برای انجام مقصود خاصی تشکیل میگردد، اختصاص میگردد، اختصاص دهند و در منافع و زیانهای احتمالی حاصل از بکارگیری سرمایه سهیم شوند.